Chi 1.000 tỷ/năm, Việt Nam hướng đến chấm dứt tử vong vì bệnh dại năm 2030

Dù chi hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho vaccine và huyết thanh, Việt Nam vẫn ghi nhận hàng chục ca tử vong vì bệnh dại, trong đó Hà Nội nằm trong nhóm có nguy cơ cao. Theo Bộ Y tế, đây là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất, với tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối khi phát bệnh.

Tại Hội nghị “Tăng cường vai trò các bên liên quan trong thực hiện Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại 2022 - 2030” tổ chức ngày 12/11 ở Hà Nội, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh Võ Hải Sơn cho biết, mỗi năm Việt Nam ghi nhận từ 70 đến 90 người tử vong vì bệnh dại. Trên thế giới, căn bệnh này khiến khoảng 59.000 người chết và hơn 10 triệu người phải tiêm vaccine phòng ngừa tại hơn 150 quốc gia.

Riêng năm 2024, cả nước có 89 ca tử vong, tăng 7 ca so với năm trước. Trong 9 tháng đầu năm 2025, đã có 58 người chết tại 18 tỉnh, thành phố. “Điểm chung là 100% trường hợp tử vong đều không tiêm vaccine hoặc huyết thanh kháng dại sau khi bị chó mèo cắn", ông Sơn nói. Phần lớn người bệnh cho rằng bị “chó nhà cắn không sao”, hoặc tự chữa bằng thuốc nam, khiến mất thời gian vàng để phòng bệnh.

“Đây là bệnh truyền nhiễm đặc biệt nghiêm trọng, khi đã lên cơn thì 100% tử vong. Biện pháp duy nhất hiệu quả là tiêm vaccine sớm sau phơi nhiễm", ông Sơn nhấn mạnh, đồng thời khuyến cáo người dân không tin vào các phương pháp dân gian hay mê tín dị đoan vì có thể khiến tình trạng thêm nghiêm trọng.

98% ca bệnh dại tại Việt Nam liên quan đến chó mèo, trong đó toàn bộ ca tử vong đều do vật nuôi chưa được tiêm phòng. Theo Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cả nước hiện có hơn 7 triệu con chó mèo, nhưng chỉ khoảng 56% được tiêm vaccine. Nhiều địa phương vẫn chưa kiểm soát tốt tình trạng chó thả rông, thiếu đội chuyên trách bắt giữ động vật không chủ và chưa thống nhất quy trình xử lý.

TS Phạm Thành Long, Cục Chăn nuôi và Thú y, cho biết cơ quan này đã phát triển phần mềm quản lý thông tin đàn chó mèo và bản đồ dịch tễ bệnh dại trên hệ thống trực tuyến VAHIS, giúp cập nhật dữ liệu tiêm phòng và ổ dịch theo thời gian thực. Tuy nhiên, “sự phối hợp giữa ngành thú y, y tế và chính quyền địa phương vẫn chưa thật chặt chẽ, khiến hiệu quả phòng bệnh chưa đồng đều giữa các vùng”, ông Long nói.

Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, bà Jennifer Horton, cảnh báo: “Một khi triệu chứng dại đã xuất hiện, tỷ lệ tử vong gần như 100%. Nhưng chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu tiêm vaccine kịp thời". WHO hiện đã hỗ trợ 9.000 liều vaccine cho hai tỉnh Phú Thọ và Tuyên Quang, đồng thời cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam để đạt mục tiêu loại trừ bệnh dại vào năm 2030.

Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại giai đoạn 2022 - 2030 do Chính phủ phê duyệt đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam sẽ không còn người tử vong vì căn bệnh này. Theo kế hoạch, hệ thống điểm tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại sẽ được mở rộng đến 100% tỉnh, thành; đảm bảo nguồn cung đầy đủ, hỗ trợ miễn phí cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số; đồng thời tăng cường truyền thông trong cộng đồng và trường học.

Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, tiêm phòng cho vật nuôi là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất. Nếu đạt tỷ lệ tiêm trên 70% tổng đàn chó mèo, nguy cơ bệnh dại lây sang người sẽ giảm mạnh. Các địa phương cần siết chặt quản lý vật nuôi, xử phạt hành vi thả rông chó mèo không rọ mõm và khuyến khích người dân đăng ký vật nuôi để thuận lợi trong kiểm soát dịch.

Một ví dụ điển hình là Thanh Hóa, địa phương không ghi nhận thêm ca bệnh dại nào kể từ tháng 4/2024. Năm 2024, toàn tỉnh đã tiêm hơn 608.000 liều vaccine, đạt gần 97% kế hoạch; năm 2025, đợt 1 đạt trên 90%, đợt 2 dự kiến hoàn tất vào ngày 20/11. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thanh Hóa cho biết, kết quả này nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Chi cục Chăn nuôi và Thú y, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) cùng chính quyền cơ sở. Việc cung ứng vaccine kịp thời cho vùng miền núi và nâng cao nhận thức người dân đã giúp công tác tiêm phòng thuận lợi, đồng đều hơn.

Tỉnh kiến nghị Cục Chăn nuôi và Thú y tiếp tục hỗ trợ kỹ thuật, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giám sát và chẩn đoán bệnh, đồng thời sớm sửa đổi Luật Thú y cho phù hợp với thực tiễn quản lý ở cơ sở.

Kết luận tại Hội nghị, bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, nhấn mạnh, sự hiện diện của lãnh đạo Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, WHO, FAO, CDC cùng đông đảo cơ quan báo chí, doanh nghiệp và địa phương cho thấy hiệu quả của cách tiếp cận “Một sức khỏe”, nơi y tế, thú y và cộng đồng cùng phối hợp bảo vệ sức khỏe con người và động vật.

Bà Thủy khẳng định: Bệnh dại hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu quản lý chặt đàn chó mèo, đảm bảo tiêm vaccine đầy đủ và chủ động điều trị dự phòng sau phơi nhiễm. Để đạt mục tiêu không còn người tử vong vì bệnh dại vào năm 2030, Cục Chăn nuôi và Thú y sẽ tập trung vào năm nhóm giải pháp chính: quản lý tốt đàn chó mèo; đẩy mạnh truyền thông cộng đồng; nâng cao năng lực giám sát và xử lý ổ dịch; xây dựng vùng an toàn bệnh dại và tăng cường phối hợp liên ngành, hợp tác quốc tế.

“Chấm dứt tử vong do bệnh dại không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế hay thú y, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Chúng ta có đủ công cụ, tri thức và kinh nghiệm để làm được điều đó”, bà Thủy nói.