Cây ‘thoát nghèo’ của người Vân Kiều, Pa Kô: [Bài 2] Hạt trẩu xuất ngoại

Đánh thức tiềm năng

Ông Hồ Xuân Hiếu, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tổng Công ty Thương mại Quảng Trị (Công ty Thương mại Quảng Trị) cho biết, để đi đến quyết định hợp tác xuất khẩu hạt và dầu trẩu sang Ấn Độ, đơn vị đã khảo sát kỹ về diện tích, tiềm năng năng suất và chất lượng của hạt trẩu tại các xã phía Tây Nam tỉnh Quảng Trị. Kết quả cho thấy, năng suất bình quân của cây trẩu tự nhiên, xen canh đạt 2,5 - 3 tấn quả tươi/ha/năm; sau khi trừ chi phí đồng bào “đút túi” khoảng 5 - 8 triệu đồng/ha/năm. Cây trẩu cho năng suất cao khi trồng thâm canh, quản lý tốt và sẽ cho nguồn thu 15 - 20 triệu đồng/ha/năm. Nếu so sánh với mức thu nhập từ cây keo nguyên liệu thì trồng cây trẩu vừa mang lại hiệu quả vừa mang đến nhiều lợi ích về mặt môi trường.

“Keo nguyên liệu ở vùng đất này cũng chỉ cho lãi ròng khoảng 40 triệu đồng/ha/5 năm. Cây keo dâm hom không có rễ cọc, hiệu quả chống xói mòn rửa trôi sẽ không bằng cây trẩu. Hơn nữa, cây trẩu có thể trồng trên đồi có độ dốc lớn, lưu gốc hàng chục năm, mất chi phí trồng 1 lần nhưng thu hoạch lâu dài. Khi cần chuyển đổi, bà con vẫn có thể chặt bán gỗ sinh khối ngang với keo nguyên liệu. Trong khi, với chu kì khai thác 4- 5 năm, cây keo thực ra không đem đến nhiều lợi ích về mặt môi trường”, ông Hiếu cho hay.

Với diện tích hiện có, hàng năm, đồng bào các xã phía Tây Nam tỉnh Quảng Trị bán cho thương lái khoảng 1.200 - 1.500 tấn hạt trẩu khô. Hạt trẩu được các đại lý sơ chế rồi xuất khẩu thô sang Trung Quốc. Hiệu quả, giá trị kinh tế vì thế còn thấp; sản lượng và giá cả thu mua nhiều thời điểm cũng bấp bênh khiến đồng bào chưa yên tâm đầu tư thâm canh.

Ông Phan Văn Phước, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị cho biết, nhu cầu hạt trẩu thị trường trong và ngoài nước hiện nay rất lớn. Trẩu là cây lâm nghiệp đa mục đích, tạo thêm công ăn việc làm cho đồng bào những tháng nông nhàn nên việc tăng diện tích trong thời gian tới là điều cần thiết. Thời gian qua, có nhiều tổ chức, chương trình, dự án đã hỗ trợ người dân trồng trẩu. Nhiều hộ dân cũng đã chủ động đem cây trẩu về trồng quy mô lớn, tập trung. Đây sẽ là điều kiện tốt để cây trẩu được trồng với quy mô hàng hóa, đáp ứng nhu cầu chế biến phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu.

Được biết, cuối năm 2022, UBND tỉnh Quảng Trị (cũ) có kế hoạch về phát triển sản xuất gắn với tiêu thụ, chế biến dầu trẩu giai đoạn 2023 - 2026, định hướng đến năm 2030. Theo đó, đến năm 2030, Quảng Trị sẽ hình thành vùng nguyên liệu tập trung trên 8 nghìn ha trẩu, hàng năm cung cấp 4.000 tấn hạt trẩu chất lượng cao, phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Diện tích rừng trẩu lấy quả có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt từ 5.000 ha trở lên.

Doanh nghiệp chung tay khơi thông "điểm nghẽn"

Ông Hồ Xuân Hiếu, Chủ tịch HĐQT Công ty Thương mại Quảng Trị cho hay, mặc dù có diện tích lớn và có tiềm năng mở rộng vùng nguyên liệu nhưng để rộng đường xuất khẩu, cần tổ chức lại sản xuất và khơi thông nhiều “điểm nghẽn”.

Theo kết quả khảo sát ban đầu, trên địa bàn tỉnh Quảng Trị hiện chỉ còn 31 cây trẩu được công nhận là cây đầu dòng, nằm rải rác tại nhiều xã. Đây là nguồn gen quý cần bảo vệ để phục vụ việc mở rộng diện tích. Hiện nay, Công ty Thương mại Quảng Trị đang thu nhặt quả tại các cây đầu dòng đem về ươm để trồng thử nghiệm 50 ha trong năm 2026. Kết quả thử nghiệm sẽ là điều kiện để đơn vị này có cơ sở tiếp tục nhân giống và thực hiện việc mở rộng diện tích trồng trẩu trong thời gian tới. Trước mắt, Công ty Thương mại Quảng Trị đang tính đến việc cho nông dân vay trả chậm nguồn phân và cây giống để trồng thêm diện tích trẩu.

“Phải bảo vệ và lấy quả từ cây đầu dòng để cây giống đảm bảo chất lượng mở rộng diện tích. Tỷ lệ cây đực - cái của cây trẩu là 50/50 nên cũng cần có những nghiên cứu để chọn lọc ngay từ đầu, tránh trường hợp trồng 4-5 năm không có quả phải chặt bỏ, gây lãng phí. Việc mở rộng diện tích trẩu phù hợp với quy hoạch đất lâm nghiệp của tỉnh nên chúng tôi sẽ chung tay thực hiện. Khi nghiệm thu, nếu các hộ đủ điều kiện để được tỉnh hỗ trợ”, ông Hiếu cho hay.

Trong thu hoạch và sơ chế quả trẩu, quá trình bóc vỏ chiếm nhiều thời gian nhất. Vỏ trẩu cứng, bà con phải dùng dao bóc thủ công từng quả. Để giải quyết đơn hàng 60 tấn hạt trẩu cho đối tác trong một thời gian ngắn, Công ty Thương Mại Quảng Trị đã tự chế máy bóc vỏ công suất 100 tấn quả/ngày đêm. Theo kế hoạch, từ năm 2026, đơn vị này sẽ xuất khẩu sản phẩm tinh dầu trẩu cho đối tác. Vì vậy, Công ty Thương mại Quảng Trị cũng đang khẩn trương hoàn tất thủ tục lắp đặt hệ thống máy móc chiết xuất tinh dầu trẩu.

Câu chuyện đầu ra vẫn khiến Công ty Thương mại Quảng Trị có chút phân vân. Đây cũng là tâm lý chung của đồng bào khi đưa cây trẩu về trồng trong vườn nhà. Mặc dù đối tác đã ký hợp đồng nhưng nếu không đảm bảo chất lượng, hạt trẩu và dầu trẩu rất khó được chấp nhận. Theo ông Hiếu, đối tác đang rất tâm đắc với phương pháp bóc tách vỏ và chiết xuất tinh dầu của công ty.

“Có thể nói, những 'điểm nghẽn' để cây trẩu có thể trở thành cây thoát nghèo cho đồng bào sẽ từng bước được tháo gỡ. Về mặt chính sách, chúng tôi cho rằng, chính quyền và ngành nông nghiệp cần có những quyết sách đủ lớn để khuyến khích người dân trồng trẩu ở vùng đầu nguồn vừa mang lại hiệu quả kinh tế vừa mang lại lợi ích thiết thực về môi trường”, ông Hiếu chia sẻ.