Gần hai thập kỷ gắn bó với Việt Nam, TS Fred Unger, nguyên Trưởng Đại diện Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế (ILRI) tại châu Á, được xem là một trong những chuyên gia đặt nền móng cho tư duy Một Sức khỏe (One Health) và tiếp cận dựa trên nguy cơ trong an toàn thực phẩm (ATTP). Khi chuẩn bị khép lại hành trình dài nhất của mình ở một quốc gia, di sản của ông trải rộng từ nghiên cứu, chính sách đến đào tạo thế hệ chuyên gia trẻ.
18 năm đồng hành cùng các “điểm nóng” ATTP
Gia nhập ILRI từ những năm 2000 và từng làm việc tại nhiều quốc gia, nhưng Việt Nam là nơi TS. Fred Unger dành phần lớn tâm huyết nhất. Ông đến Hà Nội vào thời điểm Việt Nam phải đối mặt với cúm gia cầm, bệnh truyền lây từ động vật sang người và những lỗ hổng ATTP trong chuỗi sản xuất nhỏ lẻ. Từ đây, ông trở thành một trong những chuyên gia quốc tế đầu tiên thúc đẩy cách tiếp cận liên ngành - nền tảng của One Health sau này.
TS Fred Unger, nguyên Trưởng Đại diện Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế (ILRI) tại châu Á (nhân vật trung tâm) khảo sát tại một chợ truyền thống. Ảnh: ILRI.
Trong mắt đồng nghiệp, hình ảnh quen thuộc nhất về ông là những buổi khảo sát từ sáng sớm tại lò mổ dân sinh, các chợ truyền thống ở Hưng Yên, Nghệ An hay những trang trại lợn nhỏ ở Đồng bằng sông Cửu Long. Sự am hiểu thực địa và cách tiếp cận gắn với bối cảnh Việt Nam giúp các nghiên cứu mà ông dẫn dắt có tính ứng dụng cao, thay vì chỉ dừng ở mô hình lý thuyết.
Ngay từ năm 2008, khi ILRI bắt đầu nghiên cứu ATTP tại Việt Nam, TS. Fred Unger là người tích cực thúc đẩy áp dụng phương pháp đánh giá nguy cơ - tiêu chuẩn quốc tế trong quản lý ATTP. Đây cũng là nền tảng để Việt Nam phát triển lực lượng chuyên gia phân tích nguy cơ trong thập kỷ tiếp theo.
Những dự án thay đổi cách Việt Nam nhìn về ATTP
Trong 18 năm làm việc, TS. Fred Unger giữ vai trò kỹ thuật chủ chốt trong nhiều dự án lớn, trong đó có những dự án được coi là bước ngoặt đối với hệ thống nghiên cứu và quản lý ATTP.
EcoZD (2008–2012)
Dự án áp dụng tiếp cận kinh tế - dịch tễ (ecohealth) vào giám sát bệnh truyền lây, giúp Việt Nam có cái nhìn toàn diện hơn về gánh nặng các bệnh như dại, leptospirosis hay cúm gia cầm trong chăn nuôi nhỏ lẻ.
PigRISK (2012 - 2017)
Đây là nghiên cứu đầu tiên phân tích đầy đủ rủi ro ATTP trong chuỗi thịt lợn quy mô nhỏ - từ trang trại đến bàn ăn. PigRISK chỉ ra sự ô nhiễm hiện diện ở hầu hết các khâu: chăn nuôi, giết mổ, vận chuyển, chế biến, bán lẻ. Dự án cũng góp phần hình thành Nhóm công tác Đánh giá nguy cơ ATTP năm 2013 và tạo tiền đề cho Báo cáo Quản lý Nguy cơ ATTP năm 2017 - báo cáo đầu tiên của Việt Nam dựa trên bằng chứng khoa học.
SafePORK (2017–2023)
Dự án đánh dấu tác động rõ rệt nhất về mặt thực hành. SafePORK thử nghiệm các mô hình can thiệp chi phí thấp như tấm sàn inox, bộ dụng cụ vệ sinh, phân khu thịt sống - thịt chín tại các lò mổ và quầy bán thịt. Các biện pháp này giúp giảm tỷ lệ nhiễm Salmonella từ 52% xuống 24% và cải thiện đáng kể thực hành ATTP của hơn 700 tác nhân trong chuỗi.
TS Fred Unger (ảnh phải) và GS Appolinaire Djikeng, Tổng Giám đốc ILRI toàn cầu đại diện Viện Chăn nuôi Quốc tế nhận bằng khen của Bộ NN-PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Ảnh: ILRI.
Nhiều mô hình sau đó được mở rộng tại Hà Nội, Thái Nguyên, Thừa Thiên Huế, Cần Thơ và Đồng Nai trong khuôn khổ sáng kiến Một Sức khỏe của CGIAR, cho thấy tính khả thi của cách làm dựa trên bằng chứng mà ông theo đuổi.
Một điểm xuyên suốt công việc của TS. Fred Unger là chuyển hóa kết quả nghiên cứu thành khuyến nghị quản lý. Nhiều tài liệu kỹ thuật của Bộ Nông nghiệp và Môi trường giai đoạn 2016 - 2024 liên quan đến giết mổ nhỏ lẻ, giám sát bệnh lợn, hay cải thiện ATTP tại chợ truyền thống đều dựa trên dữ liệu từ các dự án ILRI.
Khi dịch tả lợn châu Phi (ASF) bùng phát năm 2019, nhóm nghiên cứu của ông tiến hành phân tích tác động kinh tế - xã hội, cơ chế lây truyền và những điểm nghẽn khiến địa phương khó kiểm soát dịch. Các phân tích này được trích dẫn trong nhiều báo cáo tham mưu, góp phần định hình giải pháp tái đàn, an toàn sinh học và sinh kế hậu dịch.
Di sản lớn nhất: Thế hệ chuyên gia kế cận
Bên cạnh các công trình nghiên cứu, TS Fred Unger là một trong những chuyên gia quốc tế có thời gian đào tạo cán bộ trẻ Việt Nam dài nhất trong lĩnh vực One Health và ATTP. Hơn 60 nhà nghiên cứu, cán bộ thú y và chuyên viên quản lý đã tham gia các khóa tập huấn, thực địa và chương trình đào tạo do ông hướng dẫn. Nhiều người trong số họ hiện là chuyên gia đầu ngành về ATTP, phân tích nguy cơ và dịch tễ học thú y.
TS Fred Unger là một trong những chuyên gia quốc tế có thời gian đào tạo cán bộ trẻ Việt Nam dài nhất trong lĩnh vực One Health và ATTP. Ảnh: OHP.
Ở các diễn đàn quốc tế, ông cũng là người tích cực kết nối Việt Nam với các tổ chức nghiên cứu toàn cầu, mở rộng cơ hội hợp tác trong lĩnh vực One Health và ATTP.
Trong lễ tri ân, đại diện Nhóm Công tác Kỹ thuật ATTP bày tỏ sự trân trọng trước những đóng góp bền bỉ của ông trong suốt 18 năm đồng hành cùng hệ thống quản lý ATTP của Việt Nam.
Dù chuẩn bị rời vị trí sau gần hai thập kỷ làm việc, TS. Fred Unger khẳng định vẫn sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trong các dự án của ILRI và CGIAR khi có điều kiện. Với nhiều thế hệ cán bộ và nhà nghiên cứu, ông không chỉ là chuyên gia quốc tế, mà còn là người bạn lớn, người đã đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình xây dựng nền tảng khoa học cho ATTP và sức khỏe cộng đồng.
